شاشہ لطيف ټي شاڪري
(نگون واڌايل ۽ سنواريل ڇاپو)
تنوير عپياسي
2“
روٽ ً يٿ بل ڪٽ »* ڪنڊيارو 1545ع
٤ ٤16. 7 ]8066 !]866 ڪتاب جو نالو: شاهہ لطيف جي شاعري ليکگڪ: ت 9 >>" روشثي ڪپوزرس, حيدرآباد ڇپيندڙ: فاتين ڪميوئيڪيشن, حيدرآباد ڇپراٿيندڙ: روشئي پبليڪيشن, ڪنئڊياري سنڌ
قيمت: “50ڌرپيا
5ا]-ھا1اقمآ[آ٣ اال 51-٤6]
7811966٣ 295] :دا ]0 1658[ 610۱06 :تا 0000106660
0 وا ,؟//2]100) (06٣ 6ع]7]1]1] .5 017]060565) آ۱٣206]1] .101 ,068080( ,01۱108]10[1(آ(0) [٣۱6 :7]]](])60] 00 ,(!106ا]000[08(ت] [06]۱0»] ان 200 8 (آ!]06] 0 0]]]06:(۱ع 4
گڑڑڇاسقاڪستٿ مج شاھ لطيف ڪعاب گهر, گاڏي کاتي حيدرآياد+ ڀٽائي بوڪ هاٿوس اوريكنٽ سيئٿر, حيدرآياد ڪنگ ين بڪ شاپ, پريس ڪلب حيدرآباد + قيشان بوڪ ڊيڀي حيدرآباد+ ورسٽي بڪ شاپ, ڄامشور, شير يزداڻ يڪ اسٽال پک شاه.+ حيدر ڪتپ جاي پٽ شاهم ڪاٺياواڙاسٽون اردو پاڙا ڪراچي رابيل ڪتاب گهر, لاڙڪاڻو+ رهپر بڪ اڪيڊمي, رأيہہ سپنئٽر, لاڙڪاڻو+ مدثي بڪ ڊيٻي لاڙڪاڻو ثيشٽل بوڪ ډيٻي بندر رو لاڙڪاڻو+ ٹورائي بوڪ ڊيپي بندر روڊ, لاڙڪاڻو+ عبدالله پڪ ڊيٻى بئدر روڊ لاڙڪاڻو اشرف بوڪ اسٽال, مسجد روڊ, ثوايشاهھم+ مڪت گلشير, لياتٿ مارڪيٽ تواب شاهہ مهراڻ ڪاپ گهر, كڀرو+ العزيز ڪتاب گهر, عمرڪوٽ+ ٿر ڪتاب گهر, ڪنگري بوڪ شاپ اسٽيشن روڊ ميرپور خاص +المهراڻ ادبي ڪاپ گهر, سا 3 مدتي اسلامي ڪتپ خائودادو+ سليم ثيوزايجتسي ٿيو پس اسٿيئڊ, دادو+ ڃثيد بوڪ ډيچي دادو عبدالرزاق پڪ اسٽال ميهڙ+ مرڇولال بوڪ ڊيٻى يدين + رحيم بوڪ ډيچى بدين + سوجهرو ڪتاب گهر, بدين, مهراڻ بوڪ سيئٽر سکر+ ڪتاپ مرڪڙ فريئر روڊ, سکر + عڙيڙ ڪتاب گهر, بكراج روڊ, سکر الثتح ثيوڙايجئسي مهراڻ مرڪ سکر ڪت امامرالعصس گه وڪي سنڌ ڪتاب گهر, شڪارپور+ مولوي عيالحي شڪارپور+ سميد يوڪ مارٽ, شڪارپور تهذيپ نيوز ايجتسي څيرپور ميرس + زيشنل يڪ اسثال پئج گلو چوڪ ڂيرپورميرسِ مڪٿبي عڙيزيہ کهڙا + سچل ڪتاپ گهر, درازا ڪتول ڪتاپ گهر مورو+ قاسمي لائيريري, اسپتال روڊ, ڪئڊيارو+ سارنگ ڪ تاپ گهر, ڪنڊيارو
ارپا
جيڄل امڙ عاىشہ گل حسن ڄي نالي
ڄ *يه
محمد ابراهيم جويي جي ثالي (سچو عشق ٻڍا ن ٿيوي, توڙي چٽي هووي ڏاڙهي)
* *يه
رشيد ڀٽيءَ جي ثالي >:
* هن ڪتاپ جااڳ ڇپيل ڌار ڌار ٿي جلد مٿين شخڅصيتن ڏاڻهن ارپيا آهن
ف
نشرست
نا دا ج ما ڻ دا مٿ صا
= پهرتين ناشر پاران پيش لفظ 9 ْ نئين گڎيل ڇاپي جو مهاڳ 09 * ٻئي گڏيل ڇاپي جو مهاڳ ٣ مهاڳ 1 مهاڳ 1 شاھ لطيف جي شاعري
شاه لطيف جي شاعريءَ جوادبي پس منظر ٣ شاه لطيف جي شاعريءَ جو سياسي ۽ تاريخي پس منظر 57 شاه لطيف جي شاعريءَ ۾ سنماجي ۾ اخلاڻي قتدر 70 شاهہ لطيف جي عوامي شاعري 7 شاهہ لطيف جي شاعريءَ جي موسيقي 131 شاهہ لطيف جي عڪسي شاعري 19 شاه لطيف جي شاعريءَ ۾ رئگن جو اڀياس 20 شاه لطيف جي اهڃاڻي شاعري 9 شاهہ لطيف جا سورما ۽ سورميون 28 0. شاه لطيف جي شاعريءَ ۾ ڙوراٿتو اچار 26 "8 ساچن سوه سرت 203
2. سر گهاڻوَ جو اڀيا اي
ناشر طرنان پيش لفظ
شاهہ عبداللطيف ثقافعي سوساتتيءَ جو هي پهريون ڪتاب پڙهمندڙن جي اڳ ٿيان قرب ۾ نيازسان پيش ڪجي ٿ.و
سنڌي زبان ۾ شاهہ عبداللطيف ڀٽاتيءَ جي زندگي, ڪلام ۾ پيبغامًٿي اديبن, عالمن ۾ محققن جا تحقيقي مقالا, نع ناد شايع ڪرڻ هن سوسائٽيءَ جو اولين ۾ بنيادي فرض آهي. ن رڳو سننڌي زبان ۾ پر اردو انگريزي ۾ ٻين ٻولين ۾ِ ڪتاب شايع ڪري سنڌ جي جي هڻ سدا حيات شاعر کي سڄِيَ دنيا جي علمي ۽ ادبي مرڪڙزن ۾ متعارف ڪراٿڻ پڻ سوسائٽيءَ جو مك مقصد آهي, ڇو تہ شاه روشناتيءَ جي انهن بلمد و بالا متارن مان هي جيڪي سڄي انسان ڎاتٿ جا رهبر آهن.
تئوير عباسي اسان جي اول درجي جي بهٽٿرين اديبن مان آهي. هن شام صاحب کي نئين نموني ۽ نظرياتي نقو نار کان پيش ڪيو آهي. بک, محتث, جفاڪشي. پروردگار ٿي ٹتوڪل ۾ پاڻ تي ڀاڙڻ پيٽ ۾ آساگ ٿش سان گڏ مماشري سان محبت ۾ اُن جي ٹرقيَ ۾ اسين ڏاڍو خوش ٿياسون جو تٹنوير ناب روايتي انداز واري ادب کي ڇڎي هي نئون ۽ تحقيقي ڪم هٿ ۾ کئيو آهي. شاھ عبداللطيف ثقافتي سوسائٽي اهاڙي قسہ جا ڪتاب ڇپاكڻ گهري ٿي, جيڪي نكين نموٽي ۾ مستقبل جي خيال کان لکيل هجن.
ڪراچيءَ جي مشهور مهتاڻي خاندان هن ڪتاب جي اشاعت ۾ اسان جي مدد ڪئي. دادا منگهارام مهڃاڻي سند جو وڏي دل ۾ وسيځع نگاه رکندڙ شخص ه.و سنڌي ادب ۾ فئون لطيف سان ۾ ثقافت جي
شاھ لطيف جي شاعري 8 ترتيءَ لاءِ پنهنجن پوئيرن کي امداد ڏيڻڂ جي وصيت ڪري ويو آهي. سندس ڀاءُ مسٽر دولت مهتاڻي, جو اسان جي سوسائٽيءَ جو بئيادي ميمبر آهي, دادا منگهارام جي ياد گيريءَ ۾ هن ڪتاب جي اشاعت لاءِ سوسائٽيءَ کي خاطر خواه امداد ڏني. تنهن لاءِ اسان سندس شڪر گذار آهيون. ساڳيءَ طرح اسين محثرم غلام ربائي آگري سيڪريٽري سنڌي ادٻي بورڊ جا پڻ مشڪور آهيون, جنهن هن ڪتاب جي طباعت ۾ اشاعتِ جي ڪم جي علہ سان محبت خاطر شروع کان آخر تائين نگرائي ڪئي. اسان اميد ڪريون ٿا تہ هن ڪتاب جي اشاعت وسيلي سنڌي زبان جي علمي ۽ ادبي سرماتي ۾رخاطر خواه اضافو ٿيندو ۾ تدوير عباسيءَ جي مثال کي ڏسي اسان جا ٻيا اديپ عالہ ۾ لکندڙ پڻ
اڳئي قدمہ وڌاٿيندا. ڪراچي سنڌ.
8 مارچ 6ع
نين گقذيل ڇاپي جڍ مھاڳ
هيءُ نغون ڇاپي جيڪو روشتي پبليڪيشن طرفان شايع ٿي رهيو آهي, ان ۾ٻ نوان مضمون (شاه لطيف جي شاعريءَ ۾ زورائٽو اُچار ۾ ساڄن سونهن سرت) وڌايا ويا آهن ۾ هڪ ٻن غلطين کي سڌاريو پڻ ويو آهي, جن ڏي مهربان پڙهندڙن ڌيان ڇڪايو ان کانسواءِ سڄي مواد کي ٻيهر ترتيب ڏئي, مضمونن کي موضوع وار ترَتيپ يو آهن.؟
ڪتاپ کي نئين سر ڪمپيوٽر تي نهايت خوبصورتيءَ سان ڪمپوز ڪيو ويواهي. ڪتاب جي سونهن ۽ سرڀيا لاءِ مان ٬'روشتي پبليڪيشن؛' جو ٿوراتتو آهيان.
تنوير عپاسي سرمر جو گهر
خيرپور 4_ چولاءِ 1994ع
گڎيل ڇاپي جو مِشاڳَ
هن ڪتاب جو پهريون جلد, 1976ع ۾ شاه عبداللطيف ثقافعي سوسائٽيءَ ڪراچيءَ مان پڌرو ڪي ان ڪتاب ۾ مون هن عظيم شاعر جو اتياسن هڪ شاعن جيٰ تخيحيتاير ڪي بوخ صتدض فتي عظمت کي سندس شعر مان ثايت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي. سنڌ جي ادبي حلقن ان کي گهڻو پسند ڪيو, ۽ ان ڪٿاب, شاه لطيف کي هڪ نکين نظر سان پرکڻ ۾ پروڙڻ جي روايت جو بنياد وڌو 1965ع جيٰن جنگ جي ڪارين راڻين ۾ انجهاقي ذهتي ڪرب کي دور ڪرڻ لا مون شاهہ لطيف جو اڀياس ڪيو ۾ هيءَ ڪتاب ان دؤر جي اڀياس
شاهہ لطيف هڪ عمر يا هڪ ٽهيءَ جو شاعر ناهي. اهو لڳاثار ٹهيڻ نز شاهر آئي ۾ ان جو اڀياس هڪ مسلسل عمل آهي. ٿي. ايس. ابليٽ جي لکڻ موجب ”زنده قومون پنهڻجي شاعرن کي بدليل حالتن هيٺ وري وري پيون پرکينديون ۾ پروڙينديون آهن. نه عبداللطيف جو اڀياس جاري رکيو ۾ 1985ع ۾ هن ڪتاب جي ٻكي ڪڪ شايع ڪيو ٰ 7
ڪتاب جا ٻئي جلد اڄڪله ناياب آهن. جڏهن فيروز احمد مون کي انهن جي ٻئي ڇاپي لاءِ چيو تہ مون وٽ وري ٽکئين جلد جيٿرو مواد جمع ٿي ويو هو. جنهن مان ”شاهہ لطيف جي شاعريءَ جو سياسي ۾ تاريڂخي پس منظر“ هڪ ت تقرير هكي, جيڪا مون شاه عبداللطيف ڪئمپس (هاڻي يونيورسٽي؟( جي اسخادن جي اڻسوسيقيپئنن جي دعوث تي ڪئمپس ۾ ڪٿي هئي., ۾ پيو مضمون ”سر گهاتو جو اڀياس
شاھ لطيف چي شاعري تت 1 ٽ شاهہ ۾ ٿيل ادبي ڪانفرنس لاءِ لکيو هي ۽ ان کانسواءِ رنگن جي اڀياس تي هڪ مضمون ب گڏيل ڇاپي ۽ شامل آهي. اڃا ٻ منهنڄواڀياس جاري آهي. اميد آهي ت هن کاٽپوءِ ب شاهہ سچل ۽ ساميءَ تي ڪم ڪندو رهندس. نان محترمہ فيروز احمد جو ٿراتثو تو آهيان جو هو صاحب منهنجي هن ڪتاب جي ٽنهي جلدن جو گڏيل ڇاپو شايع ڪري رهيو آهي. هن 'گڏيل ڇاپي' ۾ عالمن,اديبن توڙي عام پڙهندڙن کي سڀكي مضمون هڪ جلد ۾_موجود ٿي ملندا, ان ڪري هو هن ڪتاپ مان چڱيءَ طرح لاڀ حاصل ڪري سگهندا. تنوير عباسي سرمد جو گهر 5اپريل 1989ع
مشاگڳَ
”شاهہ لطيف جي شاعري“ جو پهريون جلد, 1976ع پر شايع ٿيو هو ادبي حلقن طرفان ان کي پسند ڪيو ويو ۽ شاه عبدالطيف کي سمجهڻ ۾ سمجهاتڻ جي قدرن ۾ هڪ قدمراڳڻي سمجهيو ويو ان جي مهاڳ ۾ مون لکيو ه وت ”اسان جي سندي ڪلاسيڪي شاعريءَ ۾ خاص ڪري شاهہ لطيف وٽ اٿاهہ شاعراڻيون خوبيون آهن, جن جو مون فقط چئن عتوانن هيٺ اڀپاس ڪيو آهي. اهڙا ڪيٽراتي عثوان ٿي سگهن ٿا.....“ ,
هن جلد ۾ مون ڪجه۔ہ وڌيڪ اڀياس ڪري, ٽن وڌيڪ عنوانن هيٺ شاه لطيف جي شاعريءَ جو اڀياس ڪيو آهي, نهن مان آخري عدوان نت ”شاهہ لطيف جا سورما ۾ سورميون“ اصل مر هڪ اتقرب ير آهي, جيڪا مون حيدرآباد ريڊيو تان ڪئي, ۾ ان کي پوءِ ٽيپ تان اتاري ڪجه سڌاريو ويو ...“ اي واونهون ۾ تفصيلي اڀياس
0090
اميد تہ اڳئين جلد وانگر, سي ادب جا شاكق ۾ شاه لطيف ڇا َ شيداتي, هن جلد کي پڻ پسند ڪئندا. سدائين کان وڌيڪ تمر هن 999
تنوير عپاسي سرمد جو گهر خيرپور
0 ڌومپر 1984ع
مشاآڳ شاه لطيف اسان جي سنڎي شاعرن ۾ سڀئي کان مٿاهون آهي. هن جي حيات تا يا ڪجه لکيو ويو آهي. سندس ٻوليءَ توڙي موضوعن کي بہ گهڻو بحث هڀٺ آندو ويو آهي. اٿين ب چئي سگهجي ٿو ت جيٿرو شاهہ لطيف جي باري ۾ لکيو ويو آهي. اوترو ڪنهن ب ٻئي سنڎي شاعر جي باري ۾ ڪين لکيو ويو آهي. جي ان سموري لطيفي ادب جي ڪٿ ڪپي ت ان ۾ شاه لطيف جي پرک شاعر جي حيثيت ۾ گهٽ عو پيا درويش جي يب حيثيت ۾ ويڪ ڪئٿي ويكکي آهي. سواءِ ڊاڪٽر گربخشاڻيءَ ۽ علامہ اڪ آھ قاضيءَ جي .1 ڪن ين ايڪڙڙ پپڪڙ ڪتابن يا مضمونن جي ات ان يڪ ڪن سڄي لطيفي ادب تي مڏهپي ت توڙي صوفياڻو اثر ڇانيو پيو آهي. شاه لطيف جي اهميت, هن دؤر ى ڏيه توڙي پرڏيه ۾ شاعر جي خيثيث سان آهي. هن ڪتاپ لکڻ جو مقصد شاه لطيف جي زندهہ قومون پنهنجي عظيم ۾ ڪلاسيڪي شاعريءَ جي ورٿي کي وري وري پيون پڙهنديون ۽ پروڙينديون آهن ۾ ائهن جي ادبي ۾ فني خوبين کي ڳولهينديون رهنديون آهن. جيغن جيكن تاريڂ اڳڻي ٿي وڌندي رهي ثيكن تية تيكن انسان ذات جي علمي مايي ۾ب اضافو ٿيندو ٿو .فڈ ادب ۽ تنقيد جا فن ب. ساٿدس وانگر | رتا پذير آهن. جيتكن ساٿدس پرثت ثيون کوجتات تون ٿينديون رهيون آهڻ, تين ادب ۽ فن کي يڻ ڪا يا يتا ايجاد ٿيندا رهيا آهن. تتقيد جو فن بيئل پاڻي ت, پر وهندڙ ڌارا آهي. ارسطوءَ جي
شاھ لطيف جي شاعوي تپبشن
پوئيٽڪس کان وئي. ايليٽ ۾ آِ اي رچرڊس تاٿين شعر کي پرکڻ, پروڙڻ توڙي ان جي خوبين کي سمجهڻ لاءِ نوان نوان اصول ايجاد ٿيندا رهيا آهن. شعر جو باريڪ بييءَ سان اڀياس جيٽرو هن دؤر ۾ ڪَيو ٿو وڃي, اوترو ڪنهن ب ٻكي دؤر ۾ نہ ڪيو ويو آهي.
هن ڪتاب تي هڪ اعٿراض ٿي سگهي ٿو اهو هيءُ تہ اڪثر مغربي نقادن جي راين جي روشئيءَ ۾ شاهہ لطيف جي فن کي پرکيو ۾ پروڙيو ويو آهي. جيئن اسان ساٿنس ۾ ايندڙ نون ئون نظريبن, 'نؤڙي نين نين =---- مان "هه تيكن ادپب با ۾ريہ ڪري سگهون جي - ۾ربہ 0 جيٿن َ- يا جي ايجاد خورذبيديءَ 8 گلن ٻوٽن, توڙي انساني جسم جي باريڪ جوڙجڪ ٿا ڄاچيون, تيئن ادبي کوجناتن مان فائدو وئي اسان پنهنڄي ادب کي چڱيءَ ريت پرکي, پروڙي ۾ ان مان وڌيڪ حظ خاصل ڪري ٿا سگهون. شيڪسپيتر, خيام يا غالپ کي جهڙيءَ ريت گذريل صديَ ۾ پرکيو ۾ سمجهيو ويندو هي انهن شاعرن کي اڄ ان کان مختلف نموني ۾ پرکيو ۾ سمجهيو ٿو وڃي. ڇو ت شعر کي پرکڻ ۽ ان جي ماڻڻ جا نوان طريقا ايجاد ٿي ويا آهن, جي اسان انهن ٽون طريقن کان اکيون ٻوٽي ڇڎيون تہ شاهہ لطپف جي ڪيترن ٿي خوبين کان بي خبر رهجي وينداسين ۾ سندس شعرن کي چڱيءَ طرح ماڻي ن سگهنداسين. شاعريءَ کي سمجهڻ ان جو مڙو ماڻڻ, توڙي ان مان حظ حاصل ڪرڻ جا طريقا اڄ بدلجي ويا آهن. قديہ چيئي شاعري 'توڙي ڪلاسيڪي ڇپائي شاعريءَ جو هائيڪو صدين کان موجود آهن پر سڄو مغرب اڻهن مان حظ حاصل ڪرڻ اڇا هاڻي سکيو آهي. عيڪسيءَ شاعري جي بئياد وجهندڙن ۾ ان جي نقادن, چيڻي شاعريءَ ت توڙي جپاتي هائيڪوءَ جي ڻ فقط اهميث وڌاٿي ڇڎي پر مغربي شاعريءَکي ان جي اثر هيٺ آڻي ڇڎيو.
اسان جي سنڌي ڪلاسيڪي شاعريءَ ۾ خاص ڪري شاه لطيف وٽ اٿاهہ شاعراڻيون خوبيون آهن, جن جو مون فقط چكن عثوانن هيك اڀياس ڪيو آهي. اهئڙا ڪيترائي عئوان ٿي سگهن ٿا, جن هيٺ هن عظيہ شاعر جي شاعر تي لکي سگهجي ٿو هيءُ فقط شزوعاڻي ڪم آهي
شاھ لطيف ڄي شاعرتٽٺڏڏ15 .٣ --. اديين پازكن ”--- 9 >”- 9000 90909 َ شي ايان ٫ياتيَ رشيد ڀِتيءَ الهداد بوهعي ۾ الياس عشقيءَ جو ثوراتتو آهيان. شاه 90 3739 لاءِ سڀ سهوليٽون فراهمر ڪيون. مسٽر پرڀو ناشاد پروف رياڊئنگ جو ڪم سرائجام ڏن.و آءٌ انهن مڙتي مهربائن جو شڪر گذار آهيان. سڀئي کان وڌيڪ ٿورا پنهنجي قمر جا, جنهن سوچڻ پڙهڻ ۾ لك لاءِ ادرشي ماحول ميسر ڪري ڏن وو تنوير عباسي سرمد جو گهر
2 جتوري 1976ع
ششاشہ لطيف ټي شاڪري
هن ڪتاب ۾ آيل بيت مانواري غلام محمد شاهواڻيءَ جن واري مرتب ڪيل ”شاه جو رسالو“ مان ڏنا ويا آهن. ڏنگين ۾ آيل پهريون انگ ان سرجي داستان ۾ ٻيوان بي جي نمبر کي ظاهر ٿو ڪري۔
شاشم لطيف جي شاڪريءَ جو ادبي پس منظر
شاعر, خلاتن ۾ پيدا نه ٿيندا آهن. شعري ادب جي تاريخ جي . مم ور ڪي ٿ. ت هر شاعر پنهنجي دؤر جي سماچي, اقخصادي سياسي, توڙي ادبي ڌاراثن جو اثر قبول ڪري ٿو
شعري ادب جي تاريخ ڪٿي ب ڪوتي بہ خال ند آهي. شعري ادب جي اوسر هڪ مسلسل عمل اه هڪ وهندڙ دارا آهي. شعري ادب شروع کان وٺي تسلسل سان ارتقا پذير رهيو آهي. هر ٻوليءَ جا
عظيہمہ شاعر, ان ارتقا جي ڏاڪن جو هڪ اهم ڏاڪو هوندا آهن.
شاهہ لطيف بہ اسان جي سنڌي شاعريءَ ج جي ڏاڪڻ جو هڪ اهم ڏاڪو آهي. شاعر, جنهن بہ دور ۾ پيدا ک ٿيندو آهي, تہ سندس
چڙڌاري ڪو خاص ادبٻي, سماجي ڏهئي (11)611601091) ماحول موجود هوندوآهي. ان ماحول جي سايق مر كانفس اڳ آيل اديين,
شاعرن توڙي ڏاهن جو حصو هوندو آهي. هو پهرين ان ٺهيل ڪيل
(11880 (18688) ماحول کان ماثر ٿيندوآهي. ڪن شاعرن جي ڏهني
ارثقا ان ماحول کان متاثر ٿيڻ جي حد تاٿين ختمہ ٿي ويندي آهي,
پر عظيم ان وكا ۾ ڪلاسيڪي شاعر اها حد ٿپي, ڏهتي بلوغفت کي
پهچي. پنهنچو انفرادي اسلوب ۾ ٽڀڪڻئڀڪ گهڙي, پنهنجي دور,
توڙي پاڻ کان پوءِ آيندڙ دور تي پنهنجي انفراديت جي ڇاڀ هي
ڇڎيندا آهن. سندن انفراديٿ جي ڇاڀ, سندن دور جي. توڙي ان
کانپوءِ ايندڙ ڙشاعرن تي لڳندي رهندي آهي. سندن لاڏاڻي کاڻپوءِ ب
هڪ عرصي تاٿين قائہ رهندي آهي. اهڙيءَ طرح عظيص اتوکا ۾
ڪلاسيڪي شاعر شعري ادب توڙي سماچ جي تاريڂ کي اڳعي
وڌاٿڻ پراهمر ڪردارادا ڪندا آهن.
شاھ لطيف ڄي شاعوي جج )ته
شاهہ لطيف بہ انهن تاريخي, عظيمہ ۽ انوکن شاعرن مان هو . و ۾ يڻ هڪ هيل ڪيل ادبي توڙي ڏهتي ماحول ه.و جنهن کان هو پنهنجي اواكلي عمر, توڙي پنهنجي شاعري جي ابتداتي دور ۾ ُ ضرور متاثر ٿيو هوند وو
شاهہ لظطيف جي ڄمڻ تائين, سنڌي شاعري, پنهنجي اوسر ۾ ڪافي اڳئي وڌي چڪي هئي. ڳاهن, گتانن ۽ ڏوهيڙن کان اڳٿي هلي, .ِ بيت ۾ واٿي رواج ۾ اچي ويا هڪا. بيٽن توڙي واين کي داستانن توڙي سُرن ۾ ورهاكڻ ۽ ترتيب ڏيڻ جو طريقو گهڻو اڳ شروع ٿي چڪو ه.و سنڌ جي لوڪ ڪهاڻين جي ٽاڻن, ماڳن توڙي ڪردارن جو اهچڃاڻي استعمال بہ عام ٿي چڪو ه.و جوڳي, کاهوڙي سسڪي. مارتي, سهڻي, توڙي ٻيا داسخان ۾ ڪردار سنڌي شاعريءَ جو موضوع بڻڄجي چڪا هڪا. شاه لطيف جي پس منظر ۾ ڳاهن, گئائن, ڀاڳوڀان, سر چت شاه لطف الله قادري ۾ ميين شاه عثاث جون شاعراڻيون روايٽون هيون. خود شاه لطيف جو خائدان ٻهٽرين ادبي روايٽن جو مالڪ هو پاڻ شاهھہ ڪريم ٻلڙيءَ واري جي پونيكرن مان هو مخدوہ ٿاري(معين ننوي, ميان صاحب ڏئي فاروتي, خواڄ محمد زمان لنواريءَ واري جهڙا باڪمال عالہ ۾ شاعر سندس صحٻڪي هڪا, مدن ڀڳت جهڙو سدت سندس ساڻي ه.و اهو هو مقامي ادبي ماحول, جنهن ۾ سنڌد سئد جو هيءُ ڪلاسيڪي شاعر ساه کڻي رهيو ه.و ٍ
ٻكي طرف فارسيءَ جو زور شور ه.و سنڌ جو هر عالم فارسي ڄاڻندو هو مير علي شير قائي جيڪو شاھہ لطيف جو هم عصر (سهيوڳي) هي تنهن پنهتجي ڪتاب ”مقالات الشعراءَ“ ۾ ڪيٿرن ٿي سنڌ ڄاوڻ فارسي شاعرن جو ذڪر ڪيو آهي. خود شاهہ لطيف, مولانا روميءَ جي مقنويءَ کي پنهنجي سفرجو ساٿي ڪري كڻندو هو سنڌ ۾ ڪيٽرن ٿي فارسي شاعرن جي ڪلاہ کي پڙهيو ۽ پڙهايو ويندو هو گئج واري تسڂي ۾ ڪيتراتي فارسي شعر آهن. جن جي باري ۾ روايت آهي, ت اهي شاھ لطيف آڏو سماع جي محفلن ۾ ڳايا ويئدا هڪا.
فارسيءَ سان گڏ, ان وقث جي سڏ ۾ عرٻيءَ جو پڻ زور ه.و مدرسن يا ڪتا پڻ پڙهايا ويندا هڪا. شاهہ
شاھ لطيف چي شاعري ڇ۔”ڑزبا2 جون آيتون ۽ حديثون حوالي طور ڏنيون آهن, پر ان سان گڎ ڪي ٿي .يج وو تاين ننڍي کنڊ جي شاعري پڻ اوسر چي
چوٽ تي پهچي چڪي هئي. سنسڪرت ۾ ان کانپوءِ اپڀرنش ۽ هنديءَ جوا دب ۽ ويدن, ابدشدن, مهاڀارت ۾ راماكڻ کان ٿيندي ڪرشن ڀڳئيءَ ۽ ۾ رام ڀڳتيءَ کان اڳتي هلي. 0 اچي پهتو هندي ادب ۾ ٻلامت جي ”ناٿ پئٿي“ ت تحرپيڪ ڇو اٿر تر ڀڂ پڻ سماتجڄي ويو ه وو ڪاليداس, تلسي داس, ميران ٻاتي, هيمر چندر, چندر برداڻي, لڪ محمدجاڻسي, عبدالرحيم خُان خانان ڪبير ڀڄت, دادو ديال ڃ ٻيا شاعر پنهنڄو وارو وڄاٿي چڪا هڪا.
ہّ.... ”7-7 690 ”9 گرڊ لي يد ينو ڏڪ ڪي هي يا ليج سماع جي محفلن ۾ ڳاڻيندا هئا. ممڪن آهي تت گنج جي نسحي ۾ تاين پهتا هجن۔
اهي چار ڌارائون هيون, جيڪي شاه لطيف جي وقت ۾ وهي رهيون هيون. هڪ عربيءَ واري مذهبي ڌارا, ٻي ٻي مثامي ٿ جيڪت واري ڌارا, - چوڻين نئي کنڊ جي ادبي دارا, : 69 اپڀرنئش ۾ هنديءَ جي ادبي روايٽن جي اثر هيٺ هڪي. گنج ۾ انهن چئتي روايٽن جو ڪلام بہ ملي ٿو تہ فارسي غزل ب ٻ ملن ٿا, تہ عربي آيٽن ۾ حديشن وارا بي بت هندي ڀڄن ۽ دوها ب موجود آهن.
شاهہ لطيف پنهنڄي شاعريءَ جي اواكلي دور ۾ انهن سڀځي ادبي لاڙن جو اثر قبول ڪيي ۾ پوءِ سندس شاعريءَ اڳتي هلي بلوعٿ کي پهچي. انهن سڀئي روايتن کي پئنتي ڇڏي پنهنجو ترالو ۾ انوکو رسعو
شاھ لطيف چي شاعوي ٿحڪمڪ لال گهڙي اڻهن چئي روايخن جي ميلاپ سان ڪلاسيڪي ادب ۾ پنهنجو اثفرادي مقام پيدا ڪي.و ؛: هن مضمون جو مقصد انهن اهڃاڻن ڏي اشارو ڪرڻ آهي جيڪي شاهہ لطيف جي شاعريءَ ۾ ان ادبي ماحول جي اثر طور ملن ٿا, جيڪو کائس اڳ, يا سندس حياتيءَ ۾ سنڌ ۾ موجود هي جنهن کانپوءِ هو پنهنجي اواٿلي عمر ۾ پنهنجي شاعريءَ جي شروعاتي دور ۾ متاثر ٿيو
مذهبي ۽ عربي اثر شاه لطيف جو جنہ هڪ مذهبي خاندان ۾ ٿي.و ان خاندان جي
رغبت قرآن مجيد ۾ حديث شريف سان رهندي ٿي آٿي. شاهہ لطيف جي باري ۾ اهو ب مشهور آهي ہ هو سفر ۾ ٿران مچيد جو نسحو ساڻ كندو هو. شاهہ لطيف جي رسالي جي پوٿين دؤر جي قلمي نسخن جي شروعات تٿي ”اول الله عليم“ سان ڪيل آهي. ان کائپوءِ ”مڇ محمد ڪارڻي“ ۽ ان کان اڳڻي هلي, ”وحلءُ لا شريڪ له“ چو ائرار ڪندي, ڪثرت ۾ وحدت جو فلسفو سمجهايو اٿاتين.
. ليف پهنجي بين ۾ ڪيتريون ٿي قران مجيد جون آيڀٽون, حديشون, توڙي عربي چوڻيون حوالي طور ڪم آنديو آهن. جنهن:مان ثابت ثغي ٿو تہ هن کي قران مجيد, حديث, توڙي عربي ٻوليءَ ٿي ڪاڻي عبور ه.و ڪوب ماڻهي بئا معثيٰ ڄاڻڻ جي,
”اول الله عليم“ اعليٰ عالم جو ڌڻي. (ڪلياڻ:1) 'وحدره لا شريك لهُ چئي چوندو آُ# . (ڪلياڻ:2_6) 'الست بربکہ قالو بلٰ, پر اها ٿي پا ِ (سهغي,6_2) کن فيگون؛ ڪان هڪي, نڪا ٻي پچار (سهڻي:3-6)
شاھ لطيف چي شاعري 23
'الفراق اش .من اليوت؛ هي ند هوندياس. (سسڪي آبري:8-5)
0 تا نکي اجها اوڏاهين اَڌ. (سسكي آبري: 115)
وص اقرب اليهس حبل الوريد' ,نهنج توهين ساڻ (سسقي آبري: 135)
'لله بڪل شیڪِ هيط, اي آرياڻي آهہ پاڻ (سسڪي آبري: 14-5)
'وق انقسگم افلا تبعبرون/ سوجهي ڪر سهي. (سسكي آبري:12_5)
”العشق ثرُ الله لب وقدا, كوري جن کاڻي.
(سستي آپر ي؛ 6 .ُا ڪٿ هي (سسڪي آپيري:17_5)
'السفر قطحع من التار؛/ هاري موت هكا, سڱ 'صراط اليستقيم, جو اٿي تان اڳڪا.
(ديسي: 22 ين چو چا آتو علي شاه
(ديسي 03-2 َا .ان وي انداهي.
(ديسي: 42 'بلا شيخ من شی ڦ الطريق, اهڙي اوائي.
(ديسي:3-2)
'ليل؛ ثہ جاڳئن لک سين, سٽيقن رات سڄِي. (ڪوهياري: 3_1)
لطيف 24 چلسن توڌن, شاعوي مت 2 َ.. تن ّ ڄ شا ڪري جي, 2 سي ور 7 ٬اليوم ) باط ٌ “ ٍ پرين .1 ٿي) . َ )5 رڙهي حئیي اللهً, يٍ أ سج ڇ 2 جيعا, ٴ* (ڪوهي 4 النثوپ چي ”ايه : ج ڇ َ چجيومهہ. پريکم, >> َ- قلب سيين, ٍ ٴ لو بلٰ يا
:1-1 (ما ٿي: َا 2_1)
دڙها کي . ”رحم“ ”5
ٿن ۇٴڀكو نڪو لڱ .
ڙه
- 6 ن .4 5 :
نڪا ”کي َ َ
من حبل الوريد' پ وص اقر و
٬قين ليا“ ٿيومم بت .ني ”گهاريان 9“ وه جسبيى هه هباك 7
:1-_10) (مارقي: رت :14-1 جهچڄان جهانگي لو 0999 : ڀُرين. -_03 . َةَ ”(ماوئي: 8 'كل هي يرج " ٍ ّ-: 868!) 1 +77 (مارئي: ً لئا, مارئي لم بو ڀلن وا ”لم
َ--. ” السياوات, تور ”الله
شاھ لطيف جي شاعري ہ4ھ 'لم يلسن ول يولد؛, ايءُ نثجابت نڀاءُ (ڪاموڌ: 10_3) 'والسوف يعطيك ريبك', توسين قادر ڪيا قرار. (سارئنگ: 3_ وائي) 'ان الله و تر و مب الوتر, نيكي ٻيائي ٻا.
(آسا:1-_0
'اناعبل“ معبود تون اٿ ڪو شرڪ ثہ ڪر. (آسا:1-_10)
”لو بالعوبه قبل الموت' ويه ون وير م لاهي. (آسا, 3 واٿي)
'لم يلب ول يولد, ونءُ اوڏاهين پيهي. (اسا:0_4
'النيي آمنو وکائو يعقون, ان پر اڀا جي۔. (آسا:44_4)
'ان اوليا 'ست قباڦ', پهجا پاڻ پراهي, 'لايعرقفهه غيدري, پرکي ڪين پساتٿي. (آسا:4_واتي) 'فكان قلب قوسين او ادزا, ٿا نانگا اين نمن, - 'یل من عليبا فان', باقي ڪين بچن, ”لله ول النن آمتو رج هم من الظليات ال الدور, ٿا اهڙيءَ چَرِ پُرن, 'خر موسق صعقا, جوڳي چُنگ جلن. 'ما زاغ البعر و ماطمُٰ .۽ رو ظٹرون ِ (رامڪلي:1-5) 'س له اليول فله الل, ايءُ پروڙج پند. (رامڪلي:9_ 22)
شاھ لطيف چڄي شاعري نست 0
7ص عرف الله ڪل لسانه, اهڙاتئي امين. (رامڪلي, 23_9)
'ان الله وتر و مب الوتر/ وحدت واڳ وڌاٿين,
'الائسان سرکي واناىر5ا, ان پر اتاتين. (پرڀاتي: واکي-1)
'وتعز سن تشاءُ وتنل سن تشاءُ اٿين اتائين. (ڀرڀاتي: واكي_2)
مقامي پس منظر جيئن مٿي ڄاڻايو ويو آهي ت شاهہ لطيف جي وقت تائين سنڌي شاعري ارثقا ڇا ڪافي ڏاڪا چڙهي چڪي هئي. ڳاهن ۾ گئائن۔کان بيت ۾ واتيءَ جون مئزلون طق ڪندي اٿي. سرن ۽ داستائن جي موضوعن آهر ورڇ ۽ هر داستان کائپوءِ وائي ڏيڻ جو رواج پئجي چڪو هو سراج جي تحقيق موجب سرن ۾ داستائن جي ورڇ شاهہ لطيف کان ٻ ٻ صديون اڳ جي آهي.'"أ انهن ڳالهين کانسواءِ شاعريءَ ۾ موضوعن جي رنگيئي اوئهن نيلسوفياڻن توڙي صوفياڻن خيالن جي اپٽار لوڪ ڪهاڻين جي ڪردارن, ٽاڻن, ٽوڙي ماڳن جو اهڃاڻي اسخعمال تجئيس حرفي توڙي ٻيون صوتي ۾ معثتوي صعثثون سنڌي شاعريءَ جو ورٿو بنجي شاه لطيف جي شاعريءَ تي. سنڌي شاعرن مان سڀ کان آڳاٽو پير صدر الدين جو اثر ٿو ملي. گٿان جي صنف ۾ پير صدر الدين جو َ شعر آهي! لڳ هنس ٻي پٽوترا, ڏسي ايڪ ورڻ, او چري من مائيى .او موتي چرڻ. مٿئين بيت پڙهڻ کانپوءِ شاهہ لطيف جو هيءَ بيت ٿو پڙهجي ت, لڳي ٿي تہ شاهہ لطيف موضوع توڙي مفهوہ جي لحاظ کان پير صدر الدين کي ويجهو آهي: ماڻڪ چوڻو جن, هئچ حضوري سي.
شاھ لطيف جي شاعري ا2 پير صدرالدين جو عرصو 1290ع کان 1419ع آهي. پير صدر الدين کان پوءِ ٻيو وڏو شاعر, جنهن جو اٿر شاه'٬لطف تبول ڪيو آهي, اهو آهي تاضي تادن'“. 77-7 بيٿث معلوہم هكا, پر تازو شري هيري نڪر, ڀارت ۾ راڻيلا جي مٺ مان ديوناگري لپيءَ 9 ڪافي حد يي 6 اکر ٻيا وسار, الف اڳهون ٿي ياد ڪر, سو تون ڏيكو ٻار جو تہ اجهٹڀق ڪڏڎهن. (قاضي تادن) اکر پڙهہ الف جي پيا سڀ ورق وسار اندر تون اڄار, پئا پڙهندين ڪيٿرا. (شاه لطيف) لاٿي لام الف سان ڪاڻب لکين جيكن مون هينکڙو پريان سان, لڳو آهي ثيكن (قاضي تادن) ڪاتب لکن جڄيئن, لاکي لام الف سان, اسان سڄڻ ٿيئن, رهيو آهي روح ۾ (شاھ لطيف) .0 (تاضي انا ويا سي عميق ڏي منهن ڪاتو ڏيڪي, تن سڀون سوجهي ڪڍيون, پاتابان پيهي. (شاه لطيف) مٿين بيٽن ڏي, شري هيري نڪر اشارو ڪندي راءِ ڏئي آهي, تہ اهي بيبت ڀا اصل قاضي تادن جا آهن, جيڪي پوءِ شاهہ لطيف جي رسالي ۾ شامل ڪيا ويا آهن, يا تہ انهن بيٿن کي شاه لطيف آڏو رکي,
شاھ لطيف جي شاعري اد تضمين طور پنهنجا بيٿ چيا آهن. بهرحال, اها ڳاله ت تحنيق طلب آهي: شري هيري ٺڪر ٻيا بہ اهڙا بيت ڏنا 9 قاضن قادن توڙي شاه لطيف وٽ هڪجهڙا آهن. شري هيري ٺڪر جي ڏنل انهن بين کان سواىي ڪي اهڙا ٻيا ٻ بيت آهن, جن ڏانهن شري هيري نڪر جو ڌيان نہ ويو آهي, جن ۾ مفهوہ توڙي ٻوليءَ جي لحاظ کان هڪجهڙائي آهي. انهن بيڻن مان ڪجه بيت هيٺ ڏجن ٿا. ڪي ويجها تي ڏور ڪي ڏوري تي ولها, هوتي جر سالور, لڌي تہ ڪئو لاٽھ ڪر. (قاضي تادن) ڪن ارڏاڻن رن ڪَن آرزي رتا ټڀرټب (شاهہ لطيف) پخو ٿڦڻو پيٽ ىي وري ملان ماه ڏورئين ڏتي وڙ ىي ال اوري آءٌ (تاضي قادن) ملئين مُئي ماءُ جه پتو ڦڻو پيٽ ي 39 الل, ٽي ڏنائين ڌو ۾ (شاه لطيف ايمن ڪلياڻ 39_5) اهڙيءَ طرح, شري هيري ٺڪر جا ڏنل اٽڪل 8 -9 بيت ۾ انهن کان سواءِ ٽي چار ٻيا ب بٿ اهڙا آهن, جن ۾ لڳي ٿو تہ شاهہ لطيف يا تہ قاضي تادن کان متاثر ٿيو آهي, يا تہ تضمين طور ان ڀران بيت چيا اٿائين, يا تہ وري اهي بيت مورڳو قاضي قادن جا آهن, جيڪي ڀل وچان ٿوريءَ ڦير گهير سان شاهہ لطيف جي رسالي شامل ٿي ويا آهن. اها ڳالهھ سڀ کان وڌيڪ وزناٿتي ٿي لڳي تہ قاضي تادن کاڻ شاهہ لطيف متاثر ٿيو آهي. قاضي تادن ايڌو تہ هاڪارو شاعر هي جو سندس ڪلام راڻيلا جي مٺ تاٿين پهٿو ۾ اٿي محفوظ ڪيو ويو اهو لازمي آهي تہ شاھ لطيف جي دؤر ۾ سندس ڪلام سنڌ مر عام مقبول هجي. ۾ شاهہ لطيف پنهنچي شاعريءَ جي اواتلي در ۾ ان جو اثر
شاھ لطيف جي شاعري رو ۇال29 شري هيري نڪر جي تحقيق مطابق, قاضي تادن, شاه عخايت شاهہ ڪريم ٻالڙيءَ واري ٹي پڻ پنهنجو اثر ڇڏيو آهي. قاضي قادن کانپوءِ سنڌيءَ جو ٻيو اهم شاعر شاهھہ ڪريم ٻلڙيءَ وارو هو شاهہ ڪريم شاهہ لطيف جي بزرگن مان ه.و, شاهہ لطيف جي ساڻس ايٽري عقيدت هڪي جو سندس مقبرو پاڻ ٺهرايائين, ۾ ان لاءِ ڪاشي وٹڻ پاڻ ملتان ويو روايتن موجب شاھہ لطيف جيڪي ڪتاب پاڻ سان كڻندو هو ان ۾ شاهہ ڪريم جو ڪٿاب پڻ هوئدو هو لاڙمي طور ٿي شاهہ ڪريم جي شاعريءَ جو اثر شاهہ لطيف جي شاعريءَ“ تي پيو آهي. اهو هيٺين بيٿن مان ظاهر آهي. .يي ير يل مروتان موران پکڱا, . پاالله سئدو سڄڱين, هو هلاچو هل. (شاهھہ ڪريما وحد تتان ڪثرت 'ڻي, ڪثرت وحدث ڪل, حق حقيقي هيڪڙو واتي ٻي مَ ڀل, هيءَ هلاچو هُل, باللكه سئدو سڄڻين. (شاه لطيف) اسين سڪون جن کي, سي اسين پاڻ هاڻي وچ گمان سهي سي تو سپرين (شاهھہ ڪريما اسيپن سڪون جن کي. سي تا اسين پاڻ, هاڻي وچ گماڻ, سهي سڃاتا سچرين. (شاه لطيف: اسا:8-4) پاڻيء؛َ مٿي جهوپڙا, مورک اڃ مرڻ, داڻهون ڪن مُئن جيئڻ دہ ث سڃاڻن. . (شاهہ ڪريما پاڻيءَ مٿي جهوپڙا, مورک اُڃ مرن ساها اوڏو سپرين, لوچي تان ند لهن, دم ثہ سچاڻن, دانهون ڪن مُثن ڇا (شاهہ لطيف: سسڪي آبري, 10_ 9)
شاھ لطيف جي شاعري جالڌ3 شاهہ ڪريم بلڙيءَ واري کانيوي شاهہ لطف ال تادري ٻيو اهم شاعر هي جنهن جي شاعري جي اٿر جا اولڙا شاهھ لطيف جي شاعريءَ تي پيا. شاهہ لطيف شاهہ لطف الله قادريءَ جي وفات کان ٻارنهن سال پوءِ ڄاٿي ڊاڪٽر ثبي بخش خان بلوچ جي راءِ موجپ, ”اهو ناممڪن آهي جو شاهہ لطف الله جهڙو عارف شاعر, جو کائكس ٿورو اڳ ٿي گذريو. ۾ ساڳئي قادري طريقي جو بزرگ هيى جنهن سان شاهہ لطيف ...نج غير واقف رهيو هجي.“" سندس راءِ موجپ ب, ”بيٽن ۾ لفظن, فقرن, يا مضراعن جي 'تڪرار“ يا 'وراط ؛ جو بائي مہائي شاهہ لطف الله قادري ِ آهن. شاه عبداللطيف جي رسالي , ۾رائهيءَ جدت جو عڪس جاءِ ٻڄاءِ ك*. »(6ا اڪ ٫لچ صاحب ڪيتراتي اهڙا بيت ڏنا آهن .جن مان شاهہ لطف الله قادريءَ ۾ شاهہ لطيف جي ڪلام جي مماثلت ظاهر ٿكي ٿي. ڪيٽرن تي هندن تي شاهہ لطيف جا محاورا, اصطلاح, تان جو سٽن جون ستون ساڳيون شاهہ لطف الله قادريءَ واريون آهن, ڪيترن هنڌن اڻيڻ دوس ٿو تر اه ٽين شاهي لات شاه لطف ال قادريءَ جون مصراعون کڻي, انهن ٹي تضمين ڪئي آهي. يا انهن سٽن جن ڀران پنهنچا بيت ڏنا اٿاٿين ت. ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي تحقيق نمة جي نتيجي طوس اهڙن ڏٽل تمام گهڅن بيتن مان ڪي ٿورا هي ڏجن ٿا. ڄڻ تي شاه لطاف الل قادريءَ جو اثر چٽو ۽ پڌرو آهي: جِت راه گم ٿئي,ٴ ور سا ڪاري راٿ, هي پڻ وڃي وسري مُن هنهين جي تاٿ (شاه لعلف الله قادري) ور سا ڪاري رات جنهن ۾ راهہ گمر ٿئکي -“ نت ڪا ھُن جي تات هي پڻ وڃي وسري (شاه لطيف) سا جوءِ ڏوري آيا, سُنها جٿ منجهن,
شاھ لطيف چي شاعري ينڌ کاهوڙي ان پنڌ جون ڳجهان ڳجهيون ڪن, او پيئا تت وچن, جت جت حرف حڪايت ٺاهم ڪوو
ِ ُ (شاهہ لطف الله قادري)
پر پراڻا كيٿرا, سڪا منهن سندن,
سا جوءِ ڏوري اتيا, سونهان جت منجهن, (شاه لطيف)
تان تان سٿياسين, ورهھہ وهامي راتڙي (شاه لطيف)
مون پوربي 4 پڇڻا جوڙي جاڙ ڪري (شام لف ال تادي)
مون پوريي تہ پڇتا, جوکي جاڙ ڪري
هيون جن ڳري سڎيون سئديون سڄڻين. (شاه لطيف)
او سيک د ك سٿا ڪڏهين ڪڍي لانگوٽي
سي جها آيا دئي ىي وٿا تها موٽي,
اي ڏاوڍي ڪسوٿي, ويا جهاڳي ڪاپڙي (شاه لطف الله قادري)
ڪڇي ج نب نانگن ٻڌي ينهن جي
سک ث سٿا ڪاپڙِي, لاهي .لائگوئي. ِ
ائين جي چوٿي, پورب ٿيندي پڌري (شاھہ لطيف)
...يي تاعوي 32 مي ڏئل بيت ڊاڪٽر نبي بخش خان ٻپلوچ جي ڏنل ڪيٽرن ٿي بينتن مان چونڊ ڪري ڏنا ويا آهن. جن مان ٻِن ٽن بيٽن جي باري ۾ ڊاڪٽٽر صاحب جي راءِ آهي تہ اهي اصل شاه لطف الله قادريءَ ڇا هڪا, 9900 3 مان ثابت ٿو ٿھي. 3 تن ففتا شا لعف ال قادري؟ جي ڪلام کان واقف هي پر ان جو اٿر پڻ قبول ڪيو اٿاتين. ڪئي ڀاڻو پيريان اپيريءَ ۾ پير, ايءُ اونهو تڙ اگهور, گهڻو ڪن اٿ ابٿو پير, ان ڀون سندو يب . .ڙن منجهان ڪو لهي. جڪان منجهڻ ماڙهوتين, سڄڻ تڪاٿين سير, َ---ت- ڪوڙين مڻجهان ڪو لهيَ: : (شاه لطيف) ا9 تي ظرافت ذات پرينءَ جي, سوتي سو جمال, 3 ظاهر يي باطن, َ سو خيال َّ-- 3 پاڻتي جل جلالش پاڻئي ڄانِ جمال پاڻغي صورت پر جي, پاڻغي ٬حشن ڪمال, پاڻقي ”پير مريد ٿئي, پاڻغي پاڻ خيال سو سڀوئي حال منجهان تٿي معلوم ٿئي. (شاه لطيف)ا آهي اکڙين ي اديسين ادپ, سامين کي سڀين پرين, روح ۾ رهيو رپ,
ٴ* ٴ* ٴٌ ٤ - .*
(شاه لطف الله قادري) آهي اکڙين ص آديسين اَدبُ, تن ڇجو حسپ ثسبپ ٺاهہ ڪي ذ امان ثہ آَپُ, سامين کي سڀين پرين, روح ۾ رهقو رَڀُ, (شاه لطيف) مٿي ڏنل بيٿٽن ۾ ٻولي, محاورا, اصطلاح توڙي اسلوب سڀئي پهلوتن کان شاھہ لطيف, شاهہ لطيف اله قادريءَ جو اثر ڻيبول ڪيو جا هجن ڇو ت پنهنجي شاعريءَ جي اواتلي دؤر ۾ هر شاعر پاڻ کان اڳ آيل, 'توڙي پنهنجي دؤر جي اهم مڃيل ۾ مقبول شاعرن جواثر قبول ڪندو آهي. ً چوٿون وڏو ۾ اهم سنڌي شاع جنهن لطيف جي شاعريءَ تي پنهنجواثٹر ڇڎيو اهو آهي ميون شاه عثات. ميون شاه عئثاٹ, ڏري گهٽ شاهہ لطيف جو همعصر هو ڎري گهٽ ان ڪري جو انهن ٻنهي عظيم شاعرن جي عمرين ۾ ڪافي فرق هو ڪجه۔ عرصو هو گڎ زنده رهيا. 33 5 . عمر 65 کان 70 جڄي هڪي, چو شاه لطيف ڄات وڪ ڀٽائي صاحب جي عمر 18 کان 23 سال جي هئي جوشاه عدات وثات ڪٿي ٿا اهي ب روايٽون آهن,ت ٻنهي شاعرن جون ملاقاڻيون ۾ ڪچهريون ب ٿيون. ٻنهي هڪ ٻكي سان روح رهاڻيون ڪيون. دل جا حال اوريا, َ اڪ اڊ کي اي بي ني کڪ ڪل اي ڪاچ -----09 0199 شاعريءَ جو اڀياس ڪپو نت ت معلوم ٿيندو تد شاهہ لطيف تي لازمي طرح شاھ عئات جي شاعريءَ جو اٿر پيو آهي. شاهہ لطيف جي ڄمڻ وٿٿ,
شاھ لطيف جي شاعري جپچجچجت+3 ميون شاهہ عثات پنهنجي شهرت جي بلندين تي پهچي ڇچڪو ه.و سندس شاعري رچي چڪي هڪي. شاه عتاث وٽ سنڌدي شاعري, قالب توڙي روح جي لحاظ کان بلوغت تي پهچي چڪي هئي. سرن ۽ داستائن جي ورڇ واٿيءَ جو موضوع اهر داسخان جي پڇاڙيءَ ۾ اچڻ ڪلياڻ, سامونڊي سريراڳ, مارتي, ليلا چٽيسر تتوڙي پِيا ڪيٽراتي موضوع شاهہ عنات جي شاعريءَ ۾ِ اڳ تي موجود هئا, جن کي شاهہ لطيف اڳڻتي هلي, پنهنجو ڪي ۽ اهي تي موضوع, شاه لطيف جا مرغوب موضوع ٿي پيا. لطيف جي شاعريَ تي ميين شاه عثات جي شاعريءَ جي اثر جي باري ۾ پڻ ڊاڪٽر ئبي بخش خان بلوچ جن ڪافي باريڪ بيئيءَ سان اڀياس ڪيو آهي. ۽ ٻنهي شاعرن جي ڪلام مان اهڙا شعر ڳولهي ڪهيا اٿاڻون, جن رشاه لطيف ۾ شاه عثاٿ جي ڪلام ۾ هڪجچهڙڙا تي ملي ٿي ۾ شاهھہ لطيف جي شاعريءَ تي شاه عتات جي شاعريءَ جو اثر ظاهر ٿغي ٿو الست ارواحن کي جڎهن جاڳايو ڄٻار. (شاه عثاث) الست ارواحن کي جڎهن جاڳايو جليل. (شا لطيف) پُڪي ڏيندا ٻاجھ جي. نهاري نارون َ (شاه عثات) ٻُڪي ڏيندا ٻاجهہ جي. آيا سور ڌڻي. (شاه لطيف) آءٌ پڻ تڻهين کي ڇنڊيا, كه اکڙين سين. . (شاه عثاث) ڇنڊيان كه اکين, پيرين وجهان هٿ (شاه لظيف) سوٿي ساريم سومرا, جو پاٿر جو پنهوار. ٴ (شاه عثات) سُتي سي ساريان جي پاٿر جا پنهوار َ (شاه لطليف)
شاھ لطيف چي شاعري |ٰووڪڪحڪ ق
کڱين پرين رٺام اوڳڻ رسي سڀڪ.و
(شاه عثات) . اوڳڻ رسي سڇڪي ڳڻين پرين رٿام (شاه لطيف)
رهي تہ رٿيءَ جيٿري, ڏئي جن ڌُتار تون تئين سي گهار, اوڏا اڏي پکڙا. (شاه عثات) وينٺي جتي وٽ ڏکندو ڏور ٿكي. تون تئين سين ڪٽ اوڏا اڏي پکا. (شاهہ لطيف) "٣ جتي رهڙي, محيت پاڻي من, "999999 (شاه عثات) محبت پاتي من ۾ رنڊڍا روڙيا جن, تن ٫جو صرافن, اڻ توريو اگهاتيو
(شاه لطيف) چوٽا ٿا قاتا نئن زادگ ن#هياڻن
اخ چوتا ٿيل چئبيلڪا, ها ها هو هميش.
(شاھ لطيف) جوڳي ت تن جهرڪتكو جٿن چوڏهينءَ ماه چنا
(شّاه عثاث) چوڏهين ماه چنڊ جن ڪيو ساميءَ سهاتو
(شاه لطيف)
ٻاڻهي ٻاڻھوٽي, ڪئيزڪ ڪيچين جي (شاه عثات)
گ
شاھ لطيف چي شاعري ز_ز36 ڪئيڙڪ ڪيچيڻ ٻاڻهوٽن ٻاڻهي.
(شاه لطيف) ُ
آءٌ گولي آهيان گل بوءِ تو سڃاڻج ساٿ ڌڻي. (شاه ععات) 20 لطليف)
آڻي اٺ خ مهري مزمائن. (شاه عثاتث)
مزمائن مهري, آڻي جهوڪيا جهوڪ ۾ (شاه لطليف)
اٿين جي ورن واريون, وڃيو سڀ موٽي. (شاه عتات)
وڃو سڀ وري, آئين جي ورن واريون. (شاه لطيف)
اع ڪانهي ويل وهڻ جي. (شاه عثات) (شاه لطيف)
جٿان گهڙي تان گهيڙ اوٽڙان ٿي تڙ ٿغي. : (شاه عثات) .هي ج وتان تي تڙيو ==: (شاه لطيف)
سڄڻ هڪڙا ڏو مون کي مينهن ميڙڻا.
(شاه عثات)
جي پرين هڪڙا ڏور سي مون کي مينهن ميڙتا (شاه لطليف)
شاھ لطيف ڄي شاعوير 7(ا3 مٿي ڏنل بيٿن ۾ ڪافي مماثلت آهي. ٻولي, محاورا ۾ اصطلاح, لوڪ ءڪهاڻِين جا ڪردار, ٽاڻا ۾ انهن و اهڃاڻي استعمال, نوي انان وٿ هڪڄڙو آهي. شاه عنات جو شعر پڙهي معلور ٿو ٿئي ”پڪي ٻاجه جي“ ”سڄڻ سوڀارا“ ”کنڊ کيڙڻ“ ين سن كه نو ”پائر جا پنهوار“.”ڳڻين رسن“, ”اوڏا پکڙا اڏڻ“, ”رنڊا روڙڻ“, ”چوا تليل قليل ج ”چوڏهين٤ جي چنڊ جيان جهرڪڻ ”ٻاڻهي ٻانهوٽي ۾ ڪنيزڪ, ”گولي گل بوءِ, "ساٿ ڌڻي“ "مزمانن جو مهري جهڪائڻ“ ”ورن وارين جو موٿي وڃڻ', ”ٿتي ٿڏيءَ ڪاھڻ ,"او تڙان تنڙ ٿي ٿيڻ“ جا محاورا ۽ اصطلاج 9 9 .. يءَ طرح ڪل سي مارئي, مومل راڻي توڙي ٻين لوڪ ڪهاڻين جي ڪردارن, ٿاڻن ٿوڙي ماڳن جي اهڃاڻي استعمال جو وجود ب شاه عٹاٿ وٽ ملي ٿو سي ي ٻوليءَ جي انهن وڏن شاعرن کائسواءِ, ٿي سگهي ت ٿو ٿ ڪي پيا“ ب. اهڙا اي جن جو اثر شاهہ لطيف پنهنجي ير جي اواكلي دور ۾ قبول ڪيو هجي. اڇا سننڌي شاعريءَ جي تاريخ ۾ ڪيتڙائي خال آهن. ڪيرات اهڙا شاعر آهن جن جو سو ڪلام اذپيئ آمبيدان ۾ تہ آيو آهي, ان ڪري مميڪن آهي تہ شاه لطيف کان اڳ واري دور جي ڪن ٻين سنڌي شاعرڻ ٻہ شاهہ لطيف.جي شاعريءَ ت ي آثر ڇڏيو هجي, پر اهو فقط تڏهن ٿي ثابٽ ٿن سگهندو جڏهن سعڌي شاعريءَ جي سلسلي جون سڀ گم ٿيَل يون ول لڎيون وپُندپون. .: هم يه نال اڳ, شامُ لطاب جي شاعريءَ جي 7 بدا جي َ پازي ۾ گهڻي خبر ڪاد هئي. .اه لطيف جي٬وچوه هي سنڌي: اعريَ جي ًاريځغ جو هڪ عڄپڀ ۾ وڄهنداڙ معيجزو بث ڄهُڇو .ود وه:و جڎهن ڊا ڪر ئٻي بخش خان بلوچ, شاه لطلف الله دقادر يچ يڻ شباه عتاٹ تيً ت تجقيق ڪري, شاهہ لطيف جي شاچريء ڻ ٹي انهن ؽي اٿر کئي دزوار ڪيي ۽ ان کاڻهوءِ شري هيريي ٺڪر قاضي قادن تي. کوجأ ڪي سٻنڙي شاعريءَ جي ارتقا جوڻ ڪڙيون منڊيون آڍون شاف لطيبْ ڄي شاعريءَ جو پس منظر اڀري آيي
شاهد لطيف چي شاعوي ڙڌ .. وزم ۾ رل ڪن قلمي تسڂن جي ڇنڊچڇاڂ ڪئي آهي, جيڪي ديوٽاگري لپيءَ رلکيل آهن. انهن قلمي تسڂن مان سراج ڪي اهڙا بيت ڳولي ڪٻ ڀا آهن, جيڪي شاه جي رساليٰ ۾ موجود آهن. اهي برٽش ميوزہ وارا ديوئا گري لپيءَ ۾ لکيل قلمي نسخا, شاه لطيف جي ڄمڻ کان ب اڳ جا لکيل آهن." سراج جي تحنيق موجب هڪ بت هيءَ آهي. مالڪ مٿ ڪٻيوص اوئداهيءَ مر سوچهري تيلاکين ٿيوي آگوندرو عالم ۾ سراج جي راءِ موجب ان قلمي نئس ڂي ۾ آٴيل بيتث شاه لطيف کان اڳ جا آهڻ ۾ اٿڀن ٿو لڳي «. شاهہ لطيف انهن بيخن تي تضمين ڪئي آهي. ا اهي اصل ٻين شاعرن جا آهبن جيُڪي ٻين ڌارين بيتن وائگر شاه جي رسالي ۾ شامل ٿي ويا آهن. سراچ ۾ ميري ئڪر جي تحقيق مان مملوم ٿکي ٿو ت ديوٽاگري لٻيءَ ۾ سي ادپ ڄو هڪ وڏو خزانو موجود ار ان ڪري اسان جي عالمن ۾ محقققن لاءِ ان لٻيءَ جي ڄاڻ رکڻ ضروري آهي. لازم آهي ت ديوثاگري لٻي٤جي قديہ نسڂن جي ڇنڊڇاڂ ڪي وڃي ۾ ان ۾ موجود سي ادب کي موجوده صورتڂخطيءَ ۾ متتعقل ڪيو وڃي. جن اسان جي ادبي تاريخ جي سلسلي جون ڪڙيون ملدديون وڃن. چو ت ديونا گري لپي صدين کان سنڌي ادب کي محفوظ ڪرڻ جو ذريہوٴرهي آهي. شاهہ لطيف جيٰ شاعريءَ جي مقامي پس منظر جي | پياس مان معلوم ٿو ٿغي ثہ سرن جي ورڇ شاهہ لطيف کان بہ اڳ, شاه لطف الله قادري ۾ ميين شاه عثات وٽ موجود هڪي. قاضي تادن, شاھہ لطف الله قادري, ميين شاه عثاٿ, ٹوڙي ان کان اڳ وارن سُندي شاعرن جي مقامي روايٽن کي, شاھہ لطيف پنهنجي ڏاتٿ ٴ ڏانئق سان سوڌي, سنواري, اجاري, ڇلي ۽ گهڙي, چوٽ تي پهچاي.و قاضي تادن سنڌي رکي, شاهہ لعلف الله تادري ۾ ميين شاهہ عثات اوساري ڪري ان جو ڊانچو تيار ڪي ۾ شاه لطيف ان کي رنگ روڀ ڏٿي, چتسالي ڪري, ان کي خوبصورت بناي.و
شاھ لطيف ڄي شاعريوڙ|[اآصالڌ هيري ڪر جي لکڻ موجپ ”ساهڻٽڪ کكيٽر ۾ ڪرامٽون نہ پون آهن.“ آأ شاهہ لطيفت جي شاعريءَ جي مقامي پس منظر جي 09 رثقا جون منزلون طك ڪندي شاه لطيف وٽ پنهنجي چوٽ تي پهڻي.
ند
ني منڊ جي شاهڑيءَ وڊ
99900990999 آهي. سنسڪرت ۾ ان کانپوءِ پالي ۾ اپورنش ۾ هندي ٻوليون سنڌي فڪر ۾ ادب تي پنهنجو پنهنڄواثر ڇڎينديون رهيون آهن. خود سنڏي زبان جي اؤسر ۾ انهن ٻولين چو اثر شامل رهيو آهي. موهن جي دڙي کان وئي, سىڈ ٿي ٻڌمت جو اثر رهيو آهي. عربن کان اڳ سنڌ تي ٻوڌين ۾ برهمن جي حڪومت رهي آهي. ڪرشن ڀڳتي, رام ڀڳڪي, ناٿ ناٿ پئٿي ۾ رگن وا هندي ادب ۾ خاص ڪري شاعريءَ جون اهم تحريڪون رهيون آهن. اهي شاعراڻيون تحريڪون, سنڌ رب پهڻون ڊاڪٽر جميل جالبيءَ جي راءِ مو. چپ برصفير ۾ خالص مقامم ي روايٽون هندي هيكتن, وزنن ۾ ۾ راڳن ۾ ۽ راڳڻين ٿي ٻُڌل آهن, اِنهن 4 ٻہ شامل آهي. جوڳي ۾ سامي سنڌ جي ڳوٺ ڳوٺ ۾ ڦرندا رهيا سنڌي شاعري؛ ۾ ائهن جو ذڪر اچڻ لڳ.و جوڳين جو ڏڪر قاضي قادن اي شاه عئنات ت جوڳين جي ڌار ڌار فرقن جو بيان پڻ ڪيو آهي "" _===_
سنڌ جي شروعاتي شاعري 'ڳاهون؛ آهن. اهي 'ڳاه ون دودي چئيسر
جي داستان جي باري ۾ آهن ۾ سومرن جي دور جون چيون وڃن ٿيوڻ انهن جو موضوع وطن دوسي ۾ بهادري آهي ۾ سورمن جي تعريف ۾ چيون ويون آهن. جنهن دور ۾ سنڌد ۾راهي ڳاهون چيون ٿي ويون, ان ٿي دور جي قريپ هندي ادب ۾ ”ويبرگاڻا ڪال“ شروع ٿي چڪو هھيو (وير= سورمي بهادر. گاتا= ڳاكڂ . ڪال = دور۔ ڙماٽو) ان دؤر جي هئديءَ جي انهن شعرن کي بہ ”ڳاها“ چيو ويندو هو '""" جڀڪو ڪن سورمن جي تعريف پرچيو پكي ويو ”ڳاه“ ۽ ”گاها“ ساڳيو لفظ آهي.
ِر
شاھ لطيف ڄي شاعوي يجله
سنڎي شاعري شروع کان هندي ڇند جي تي ٽيڪئيڪ تي ارتقا ڪندي رهي. ۾ پوءِ اڳتي هلي, سنڌي شاعرن ان ۾ ثواڻ پيدا ڪري دوهي مان بيٽ, وائي ۾ پوءِ ڪافي اڀجا جاد ڪئي. ماتراڻٿن جي گهٽ وڌ ڪرڻ, قافيي جي سٿا ۾ وراڻي واري مصرعي ۾ ماترائي توڙي قاڻيي جي ترتيب سان, واٿيءَ ڪافيءَ ۾ بيت جا ڪيٽراتي نمونا تڂليق ڪيا ويا. هن صديءَ جي پهرٿين ا3 تائين, اهڙي قسم جي شاعريءَ کي (جيڪا ماتراثن جي ڇند واري سٽاءَ تي ٻڌل هڪي ۾ ان ۾ شاهہ لطيف جي شاعري ب شامل آهي.) جهنگلي, ير موزون ۾ اڻ سڌريل پكي سمجهيو ويو مرزا قليچ بيگ ۽ ڊاڪٽر محمد شي ابراهيہ خليل جهڙن پارکن ب اهڙيون ادبي فتواثون ڏنيون آهن. عجب آهي ت ان دور ۾ رڳو فارسي بهر وزن کي ٿي شعر جي موزون هجڻ لاءِ معيار پكي سمجهو ويى حالائڪ